DE KATHEDRAAL VAN TWENTE OVERWEGING

Het is de Oldenzalers toch gelukt om de Plechelmusbasiliek te behouden als parochiekerk voor heel Oldenzaal. Het lijkt erop dat de basiliek nog steviger dan ze al is uit alle consternatie tevoorschijn is gekomen. Behalve een stedelijke, krijgt ze ook een regionale functie. De Plechelmus is als basiliek van Oldenzaal het strijdperk ingegaan en er als kathedraal van Twente weer uit teruggekeerd. Dat verdient een basiliek ook, die tijdens de Tachtigjarige Oorlog, gedurende het Twaalfjarig Bestand, toen de bischoppelijke hiërarchie was opgeheven, mocht dienen als kathedraal voor de apostolische vicarissen Sasbout Vosmeer en Philippus Rovenius van het bisdom Utrecht.

Als oud-Oldenzaler heb ik even geaarzeld, voordat ik mij via de website van de Stichting Plechelmusbasiliek met de actie tot behoud van de basiliek als parochie voor heel Oldenzaal solidariseerde. Moet je je daar als oud-Oldenzaler wel mee bemoeien? Ik ga er niet meer naar de kerk, de Oldenzalers van nu wel en als zij de basiliek en de devotie rond de heilige Plechelmus niet meer willen, dan is dat hun zaak, hoe jammer ik als tegenwoordige Nijmegenaar dat ook zou vinden. Jeugsentiment, dankbaarheid voor mijn als het ware vanzelfsprekend opgedane opvoeding in muziek, christelijke kunst en cultuur, ja voor het geloof zoals ik dat toentertijd in de Plechelmus meegekregen heb, zijn geen geldige redenen voor solidariteit. De geloofsbeleving van de Oldenzaler nu hoort centraal te staan. Maar dan mag ook bij de huidige Oldenzalers niet alleen het culturele erfgoed op de voorgrond staan, want dan hebben ze van de kerk zelf al een museum gemaakt. Geloofsbeleving nu hoort hun bekommernis te zijn.

Bij nadere bestudering bleek de argumentatie van het rapport voor onttrekking van de basiliek aan zijn normale functie flinterdun, het voorstel tot omvorming tot cultureel centrum met hier en daar een dienst ordinair te zijn. Dat had het actiecommité goed gezien. Erger nog was dat men aan het devotionele aspect helemaal voorbij gegaan was. Wanneer een devotie tot een bepaalde heilige en zijn kerk verdwenen is, dan kun je van die kerk een museum maken, maar andersom, een devotie afbreken, ook nog uit financiële overwegingen, en dan van de kerk een museum maken mag absoluut niet, want dan ondermijn je de emotionele lading van het geloof, zonder welke geen geloofsgemeenschap kan leven. Met die woorden heb ik me op de website gesolidariseerd.

Devoties komen in alle religies voor, want iedere gelovige, ja ieder mens heeft in zijn levensbeschouwing een bepaald emotioneel zwaartepunt, vaak gesymboliseerd in een persoon, Jezus of een heilige, waaraan hij zijn hebben en houden, hoop en zorgen ophangt. Een beeld, zoals bijvoorbeeld het Plechelmusbeeld, hoort daarbij, want daardoor heb je je zwaartepunt voor ogen en weet je ook wie je zelf bent. Een devotie tot een bepaalde heilige is niet de enige manier waarop iemand emotioneel bij zijn geloof betrokken kan zijn, maar waar ze bestaat en echt is moet ze gekoesterd worden. Want devotie betekent in het Nederlands gewoon toewijding en wie dat ondergraaft, zaagt aan de tak waar hij zelf op zit.

Bij het zwaartepunt van de devotie voor Plechelmus en zijn kerk denk ik spontaan aan continue geloofsoverdracht in veranderende tijden. Generaties zijn ons in die kerk voorgegaan en hebben ons gemaakt tot wie wij zijn. 'In die kerk is wat afgebeden!', kon je lezen in heel veel reacties. 'In zo'n kerk ga je geen recepties houden met een glaasje sherry en een sigaretje!' De vorm van het gebouw straalt stabiliteit en betrouwbaarheid uit door de eeuwen heen, zo'n duizend jaar ongeveer. Dat verplicht natuurlijk, want wanneer de toewijding echt is, betekent dit dat de gelovige, met het beeld van Plechelmus voor ogen, zelf bijtekent voor de komende duizend jaar, hoe onzeker ook, omdat hij zelf niet compleet kan instaan voor zijn eigen geloof, laat staan voor dat van zijn kinderen.

Maar dat de toewijding van het verleden inspireert tot vertrouwen in de toekomst, is gebleken uit de gemeenschapsvorming die de actie rond het behoud van de basiliek voor de eredienst tot gevolg heeft gehad. Daar is de eerste stap naar de komende duizend jaar gezet. Misschien kan die toewijding de jeugd die op zoek is naar haar eigen emotionele zwaartepunt doen ontdekken dat geloof, gemeenschapszin en traditie aan die zoektocht continuïteit en stabiliteit kunnen. Jezelf ontdekken doe je samen door de eeuwen heen. De kathedraal van Twente heeft tot taak daatoe te inspireren. Wanneer dat niet meer lukt, mag ze een museum worden.

Gerrit Steunebrink - docent godsdienst- en cultuurfilosofie aan de Radboud Universiteit te Nijmegen